Τα σύμβολα

Κατά το τέλος του 19ου αιώνα εμφανίζεται κυρίως στη Γαλλία το κίνημα του συμβολισμού, που διατρέχει την ποίηση και τη λογοτεχνία (Βερλέν, Μωρεάς, Μαλλαρμέ, Βαλερύ), το θέατρο (Μέτερλινκ), τη μουσική (Ντεμπυσσύ) και τη ζωγραφική (Μορώ).
Οι συμβολιστές εναντιώνονται σχεδόν σε όλα, στο στόμφο και τη ρητορεία των ρομαντικών, στη στιχουργική ακρίβεια και την απάθεια των Παρνασσιακών, στην αξία των αισθήσεων και τη σημασία της γυμνής παρουσίασης της εξωτερικής πραγματικότητας και των κοινωνικών καταστάσεων των νατουραλιστών.
Το κεντρικό τους αίτημα είναι να αναδύσουν από τα βάθη τα σκοτεινά συναισθήματα, το περιεχόμενο του ασυνείδητου, θεωρούμενοι γι αυτό πρόγονοι των υπερρεαλιστών. Ενάντιοι σε κάθε μορφή εμπειρισμού και ορθολογισμού, ενδιαφέρονται να αναδείξουν το ανέκφραστο και χρησιμοποιούν ως μέσο έκφρασης τα σύμβολα, εικόνες δηλαδή και λεκτικές μεταφορές που ενεργοποιούν όχι τη σκέψη αλλά το βίωμα. Η στάση αυτή είναι πολύ κοντά στο θρησκευτικό βίωμα, και πράγματι πολλοί συμβολιστές είχαν έντονες μυστικιστικές δραστηριότητες.

Αφήνοντας πίσω τη συγκεκριμένη εποχή που πραγματικά έσφυζε από πνευματικές κινήσεις ας αφήσουμε ελεύθερη τη σκέψη μας να αγκαλιάσει τις διάφορες εκφάνσεις του συμβόλου στην ανθρώπινη λειτουργία.
Έχω την αίσθηση ότι το σύμβολο μπαίνει παντού. Στην ίδια την πεμπτουσία του ανθρώπου που εννοείται ότι τον ξεχωρίζει από τα άλλα ζώα, δηλαδή την αφηρημένη σκέψη. Μια έννοια π.χ. η γάτα ομαδοποιεί πολλά παρόμοια αντικείμενα, καθιστάμενη έτσι ένα σύμβολο που τα αντιπροσωπεύει. Κι αυτό μετά συνεχίζει στη προφορική και τη γραπτή γλώσσα, όπου συγκεκριμένοι ήχοι και γραπτά σημάδια γίνονται σύμβολα γενικών εννοιών ή και συγκεκριμένων αντικειμένων.
Η φυσική είναι γεμάτη από σύμβολα, αλήθειες γενικού κύρους, όπως ο νόμος της βαρύτητας, οι οποίες όμως δεν υπάρχουν κατά αισθητό τρόπο, απλά είναι ιδεατές αναφορές αισθητών συμβάντων.
Όσο για τα μαθηματικά δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επιστήμη που ερευνά τις σχέσεις και τα αποτελέσματα λειτουργιών ανάμεσα σε σύμβολα.

Και η τέχνη;
Κατά τον Πλάτωνα; μίμηση μιμήσεως, κατ’ εξοχή δηλαδή μια έμμεση αναφορά, μια αναφορά σε ένα φυσικό αντικείμενο που και αυτό αποτελεί αναφορά μιας ιδέας του θεού. Ένα δηλαδή σύμβολο συμβόλου.
Κατ’ εμέ; Μίμηση μιμήσεως μιμήσεως κλπ, μια αναφορά δηλαδή σε μια έννοια ενός ανθρώπου Α, που είναι μια αναφορά σε μια άλλη έννοια ενός άλλου ανθρώπου Β, που εκείνη είναι αναφορά σε μια άλλη έννοια ενός άλλου ανθρώπου Γ, μέχρι τα βάθη των αιώνων. Μια ακολουθία συμβόλων, το όριο της οποίας ίσως είναι μια άμεση και καθαρή ματιά της φύσης.