Περί του τυχαίου

Πολλές φορές ακούω γύρω μου τη ρήση : «τελικά είναι όλα τυχαία». Για να απαντήσεις όμως στο ερώτημα αυτό, πρέπει προηγουμένως να απαντήσεις σε ένα πρωταρχικότερο ερώτημα «τι είναι αυτό που αποκαλούμε τύχη και τυχαίο;». Γιατί αν δεν προσδιορίσουμε τι εννοούμε τυχαίο πώς θα αποφανθούμε αν κάτι ή όλα είναι τυχαία.

Οπότε για πείτε καμιά γνώμη...

Τέλος πάντων ας αρχίσω εγώ.
Τυχαίο είναι αυτό που δεν έχει προκύψει από το σχέδιο ενός έλλογου όντος ή ευρύτερα που δεν ακολουθεί κάποιο νόμο.
Εμείς οι άνθρωποι όμως σχεδιάζουμε και δρούμε. Τα αποτελέσματα της δράσης μας έχουν συνέχεια και συνοχή από τη στιγμή που ενεργούμε αποσκοπώντας σε κάτι. Άρα ήδη εντοπίσαμε πράγματα μη τυχαία, και επομένως η πρόταση «όλα είναι τυχαία» είναι σίγουρα ψευδής.

Τι συμβαίνει όμως αν περιορίσουμε την έρευνα μας σε όσα συμβαίνουν γύρω μας χωρίς τις δικές μας παρεμβάσεις. Υπάρχουν άραγε τέτοια ‘καθαρά’ αντικείμενα και γεγονότα ‘απογυμνωμένα’ από τον παρατηρητή; Ή μήπως από τη στιγμή που ρίχνουμε την προσοχή μας σε κάποιο πράγμα Α, ήδη αυτό δεν είναι Α αλλά είναι Α+Π (όπου Π ο παρατηρητής); Η ίδια η διαδικασία της προσοχής, της αντίληψης και της κατανόησης των πραγμάτων γύρω μας συσχετίζει το είναι τους και το είναι μας.
Γι αυτό άλλωστε νιώθουμε ότι όλα συνωμοτούν υπέρ μας ή εναντίον μας γιατί δεν υπάρχει κάτι από αυτά στα οποία εστιάζουμε την προσοχή μας που δεν περνά μέσα από το προσωπικό μας φίλτρο, το φίλτρο του παρατηρητή.
Συσχετίσεις, συνδέσεις, συνειρμοί του νου μας προβάλλονται πάνω στα πράγματα που μας αφορούν και έτσι καθίστανται συσχετίσεις και συνδέσεις μεταξύ των αντικειμένων.
Θα έλεγε τότε κανείς ότι τα συμβαίνοντα γύρω μας χωρίς την επέμβασή μας είναι αντικειμενικά τυχαία, απλά εμείς τους προσδίδουμε συνδέσεις. Το ερώτημα όμως είναι βαθύτερο. Θεωρούμε αφαιρετικά ότι είναι δυνατή η ύπαρξη αντικειμένων πέραν της έμβιας αντίληψης και παρατήρησης. Και μπορούμε μάλιστα να υποστηρίξουμε ότι υπήρχε και μια ιστορική περίοδος κατά την οποία εκτείνονταν βράχια, βουνά και ποτάμια χωρίς κάποιον να τα παρατηρεί. Κι όμως αυτό δε συνέβη ποτέ. Ήδη ο προσδιορισμός τους ως βράχια, βουνά και ποτάμια δείχνει το υποκρυπτόμενο και εκ των υστέρων τιθέμενο ανθρώπινο βλέμμα. Μπορεί να το πάμε ακόμη πιο ακραία. Δεν υπήρχαν βουνά αλλά συσσωματώματα πρωτονίων, νετρονίων και ηλεκτρονίων σε διάφορες δομές ή υποπυρηνικά σωματίδια, λεπτόνια, μποζόνια κλπ. Όλα όμως αυτά είναι ερμηνείες και ετικέτες του ανθρώπινου νου.
Δηλαδή δεν υπάρχει κάτι πέραν της ανθρώπινης αντίληψης; Μπορώ να συμφωνήσω ότι υπάρχουν έστω και με το ζόρι. Αλλά αυτά τα λεγόμενα ‘καθαρά’ αντικείμενα με δυσκολία αποκτούν την ιδιότητα του είναι, πόσο μάλλον την ιδιότητα του τυχαίου ή του σκόπιμου, έννοιες πολύπλοκες και συναρτημένες απόλυτα με την ανθρώπινη θέαση.

Εν κατακλείδι εγώ θα ξεχώριζα τα πράγματα σε άλλα σκόπιμα (αποτελέσματα ανθρώπινων δραστηριοτήτων), άλλα συσχετισμένα και περιγραφόμενα μέσα από τους φυσικούς νόμους (όπως ο άνθρωπος τα ερμηνεύει) και άλλα αδιάφορα (που είναι όμως εκτός των δυνατοτήτων θέασης του ανθρώπου).
Ο κόσμος γύρω μας (με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου) είναι πράγματα σε τάξη γιατί ο δημιουργός του, ο άνθρωπος, τα μετουσίωσε από αδιάφορα σε σημαίνοντα.